Vörumerkin til að sniðganga

Vörur, fyrirtæki og framleiðsla sem íslenska BDS hreyfingin leggur áherslu á að séu sniðgengin.

BDS hreyfingin leggur mikla áherslu á að sniðganga skuli valin vörumerki hverju sinni til að ná hámarks árangri í sniðgöngunni. Hér að neðan má sjá þau vörumerki sem BDS Ísland leggur áherslu á að séu sniðgengin, en valið byggir á á lista alþjóðlegu BDS hreyfingarinnar og íslenskum aðstæðum.

Ávextir og grænmeti

Ávextir, grænmeti og vín sem framleitt er á stolnu palestínsku landi er oft ranglega merkt sem „framleitt í Ísrael“ eða með Ísrael sem upprunaland. BDS hreyfingin kallar eftir því að allar vörur í matvöruverslunum sem merktar eru Ísraelsríki séu sniðgengnar og að farið sé fram á að þær séu fjarlægðar úr hillunum.

Á meðal þess sem finnst í íslenskum matvöruverslunum eru appelsínur, sítrónur, mango, avokadó, hvítlaukur, kryddjurtir, döðlur og couscous. Einnig má finna vín sem merkt er með Ísrael sem upprunaland en framleitt er á stolnu palestínsku landi í verslunum ÁTVR.

Vörur í matvöruverslunum sem hafa strikamerki sem byrja á 729 eru yfirleitt „ísraelsk“ framleiðsla. Hinsvegar er mikið af vörum sem eru ekki merktar á þann hátt. Strikamerkið eitt og sér dugar því ekki til og mikilvægt er að leita ávallt upplýsinga um upprunaland vöru og krefja verslanir um að gera það sýnilegt á pakkningum ef svo er ekki.

Línuritið sýnir mikinn samdrátt í innflutningi ávaxta og grænmetis frá Ísrael til Íslands – heimild: Hagstofan

Rapyd

Rapyd rekur starfsemi í landránsbyggðum Ísraela á Vesturbakkanum sem eru skýlaust brot á alþjóðalögum og samþykktum Sameinuðu þjóðanna.

Stuðningur Rapyd við hernað Ísraels er líka augljós á Instagram reikningi fyrirtækisins þar sem eru myndir af ísraelskum hermönnum sem Rapyd bauð í grillveislu. Þar segir að Rapyd sé stolt af stuðningi sínum við hina hugrökku hermenn ísraelska hersins og ánægt með að geta gefið þeim eitthvað til baka.

Þessu til viðbótar eru nýleg ummæli forstjóra og eiganda Rapyd sem hefur hefur lýst afdráttarlausum stuðningi við Ísrael í árásum þeirra á Palestínu og sagt mannfall óbreyttra borgara á Gaza engu skipta.

Ísraelski færsluhirðirinn Rapyd sem er með útibú á Íslandi styður ísrelska herinn bæði í orði og í verki og tekur beinan þátt í stríðsrekstrinum með stríðsstofu (war-room) sem fyrirtækið setti á stofn til að hjálpa ísraelska hernum.

Hægt er að skrá og sjá fyrirtæki sem nota Rapyd og þau fyrirtæki sem hafa skipt um færsluhirðingu á vefsíðunni hirdir.is

Moroccanoil

Moroccanoil er ísraelskt snyrtivörufyrirtæki sem gerir sjampó, hárnæringu og húðvörur. Vörumerki lenda á sniðgöngulista af ýmsum ástæðum, það getur verið ísraelskt eignarhald, framleiðsla í Ísrael, hráefni frá Ísrael eða fjárfestingatengsl við Ísrael.

Moroccanoil er á sniðgöngulista því það er í ísraelskri eigu og er framleitt í Ísrael en fyrirtækið hefur ítrekað reynt að fela hvaðan vörurnar koma og hvar verksmiðjur þess eru staðsettar.

Þetta fyrirtæki stundar blekkingarleik þar sem það gefur í senn sterklega til kynna að það sé frá Marokkó en notar líka stöðu sína og jákvæða ímynd til að koma Ísrael á framfæri sem fyrirmyndarríki þar sem umhverfisvernd, kvenréttindi og hinsegin réttindi séu í hávegum höfð, til dæmis með því að bjóða samstarfsaðilum í Evrópu í kynningarferðir til Ísrael.

Moroccanoil nýtir sér tungumál innblásturs og valdeflingar til að sannfæra konur um að kaupa vörur sínar. Vefsíða Moroccanoil notar viðtöl við konur sem taka þátt í sjálfboðaliðastarfi, vinnslu á endurnýjanlegri orku og baráttu fyrir dýraréttindum til að grænþvo þá staðreynd að varan sjálf hefur tengsl við kúgandi og arðrændi stjórnvöld.

Moroccanoil hefur verið einn helsti styrktaraðili Eurovision frá árinu 2019, með öllu sem því tilheyrir. Vörumerkið tekur virkan þátt í hvítþvotti á stríðsglæpum og þjóðarmorði.

PUMA

Puma er helsti alþjóðlegi styrktaraðili ísraelska knattspyrnusambandsins (IFA). IFA starfar í ólöglegum landnemabyggðum Ísraela á landi sem stolið er frá Palestínu.

Þar að auki tilheyrir einkaleyfi PUMA fyrirtækinu Delta Israel. Fyrirtækið starfar í ólglegum landtökubyggðum Ísraela.

Sérhver landnemabyggð er stríðsglæpur samkvæmt alþjóðalögum, en bygging landræningabyggða felur í sér að þvinga Palestínufólk af landi sínu, stela náttúruauðlindum eins og vatni og ræktuðu landi og neita Palestínufólki um möguleikann á að fara frjálslega um bæi sína og borgir.

Styrktarviðskipti Puma við IFA hjálpar til við að hylja beina þátttöku fyrirtækisins í mannréttarbrotum og ýtir undir og styður áframhaldandi landrán Ísraels á landi Palestínu.

IFA hefur neitað að hætta stuðning sinn við landrán og arðrán Ísraels á landi Palestínu, þrátt fyrir að hafa verið ítrekað fordæmt af Sameinuðu þjóðunum, embættismönnum, félagastofnun og mannréttindasamtökum.

Í desember 2023, eftir margra ára herferð, sem olli vörumerkinum alvarlegum skaða, neyddist PUMA til að tilkynna að það myndi ekki endurnýja samninga sína við ísraelska knattspyrnusambandið. Vörumerkið er þó enn á sniðgöngulista vegna yfirstandandi samninga og Delta Israel.

HP

HP framleiðir og sér um þróun og viðhald á upplýsingatæknibúnaði fyrir Ísraelsk stjórnvöld og ísraelskra herinn, þar á meðal aukenniskerfið sem að notað er á eftirlitsstöðvum hersins þar sem ferðafrelsi Palestínufólks er verulega skert. Auk þess er búnaður HP notaður af ísraelska sjóhernum sem viðheldur varanlegu umsátri um Gaza-svæðið.

BDS hreyfingin hvetur til þess að horfið sé frá fjárfestingum í HP og að framleiðsla fyrirtækisins sé sniðgengin.

Sodastream

SodaStream er ísraelskt vörumerki sem árið 2018 var keypt af alþjóðasamsteypunni PepsiCo. Ísraelska fyrirtækið SodaStream hefur hagnast á landráni og aðskilnaðarstefnu Ísraelsmanna um árabil, en fyrirtækið var með verksmiðjur í Mishor Edomim landræningjabyggðinni sem Ísraelar byggðu á landsvæði Palestínumanna á Vesturbakkanum. Þannig hefur fyrirtækið notið ákveðinna forréttinda á kostnað Palestínufólks.

Vatn er ein mikilvægasta auðlindin á svæðinu en er því miður af skornum skammti. Ísraelar hafa ólöglega gert eignanám á vatnsauðlindum á hernumdu svæðum Palestínu og því þarf margt Palestínufólk að treysta á vatn sem þeim er skammtað á meðan Ísraelar njóta þess óspart. SodaStream notar vatn sem stolið hefur verið af palestínsku þjóðinni.

Þá hefur eyðilegging Ísraela á efnahag Palestínu valdið því að margt Palestínufólk er tilneytt til þess að vinna í verksmiðjum Ísraela á Vesturbakkanum. Þá njóta fyrirtæki líkt og SodaStream forréttinda í formi skattaafslátta og annarra fríðinda sem væru ekki til staðar ef það væri ekki starfandi í landsræningjabyggð. Þess vegna eru yfirvöld í Ísrael beinlínis að ýta undir og hvetja til flutnings þegna og fyrirtækja á ólöglega hernumin svæði.

SodaStream er ennþá virkur þátttakandi í aðskilnaðarstefnu Ísraels en ný verksmiðja fyrirtækisins i Nagev hefur valdið því að palestínski bedúínar (hirðingjar) eru fluttir nauðungaflutningum gegn vilja sínum af umræddu svæði. Þessar aðgerðir nýtast SodaStream beint sem gerir fyrirtækið meðsekt í þessum mannréttindabrotum. Allmargir birgjar hafa hætt sölu á SodaStream síðan að BDS-hreyfingin hóf að þrýsta á um sniðgöngu.

Teva

Teva er ísraelskt lyfjafyrirtæki og eitt af 20 stærstu lyfjafyrirtækjum heims. Það er eitt af sjö vörumerkjum sem eru í brennidepli íslensku sniðgönguhreyfingarinnar. Sem eitt af stærstu lyfjafyrirtækjum í Ísrael skilaði það Ísraelsríki töluverðum skatttekjum í kassan en á síðasta ári (2023) greiddi Teva ísraelska ríkinu 565 milljónir dollara í skatt sem hefur safnast saman frá árinu 2005.

Ekki nóg með það, heldur hefur ísraelska ríkið sett reglur sem leiða til þess að ísraelsk lyfjafyrirtæki hafa einokunarstöðu á palestínskum markaði vegna takmarkana á innflutningi. Almenningur og sjúkrahús í Palestínu neyðast því til að kaupa lyf framleidd í Ísrael og hafa um það ekkert val. Teva hagnast ótvírætt á þessu. Þegar heimsfaraldurinn stóð yfir bauð Teva ísraelskum íbúum í ólöglegum landtökubyggðum ókeypis covid bólusetningar en ekki Palestínufólki á sömu stöðum.

Sniðganga hefur skilað þeim árangri að bresk apótek, og raunar apótek víðar um heim, hafa hafið sniðgöngu á vörum frá Teva. Þó eru dótturfélög Teva starfandi víða um heim og framleiðsla þeirra mjög víða í sölu.

Árið 2016 keypti Teva lyfjaframleiðandann Actavis á Íslandi. Öll lyf sem Actavis framleiddi eru nú framleidd af Teva. Lyf eins og íbúfen, paratabs, esomeprasol, og histasín. Sum lyf kunna að vera enn merkt Actavis.

Athugið að yfirleitt er hægt að fá samheitalyf í apótekum ef spurt er um þau. Ef þú hefur þann möguleika, þá hvetjum við þig einnig til að skoða með lækninum þínum hvort þú hafir aðra valkosti en lyf sem framleidd eru af Teva.

Teva styður við og hagnast á ísraelskri nýlendustefnu og aðskilnaðarstefnu þar á meðal á byggðum á landi sem stolið var frá Palestínu. Fyrirtækið veitir einnig Ísraelska hernum læknisgögn og styrki.

Teva stuðlar að kúgun Palestínufólks í Ísrael á ýmsa vegu:

Teva nýtir sér aðgang að Palestínu, þar sem palestínsk lyfjafyrirtæki geta ekki starfað vegna takmarkana ísraels sem gerir Palestínu háða nýlenduherranum, Ísrael.

Palestínsk lyfjaframleiðsla þjáist vegna kúgunar Ísraels og einokunarstöðu þess í lyfjaiðnaðinum gegnum fyrirtæki á borð við Teva, þar á meðal en ekki eingöngu:

Palestínsk lyfjafyrirtæki eru knúin til þess að senda lyf til alþjóðlegra lyfjabúða í gegnum Jórdaníu með gríðarlega auknum kostnaði, þar sem Ísrael neitar lyfjum þeirra að fara í gegnum flugvöll Ben Gurion. Eini flugvöllur Palestínufólks var eyðilagður í árásum ísraels árið 2000.
Ísrael kemur í veg fyrir að palestínskum lyfjum séu dreift í sjúkrahúsum og apótekum í hernumdri Austur-Jerúsalem og jafnframt leyfir Ísrael ekki að bóluefni séu gefin í skólum Palestínufólks.
Palestínskst starfsfólk stórra fjölþjóðlega fyrirtækja þurfa að fá leyfi frá ísraelskum samstarfsfélögum til að fá innflutningsleyfi frá Ísraelska heilbrigðisráðuneytinu.
Hernám Ísraela nær djúpt inn í palestínskt samfélaga, þar á meðal til möguleika palestínskra lyfjafyrirtækja á að starfa án kúgunar eða takmarkana.
Teva er einnig á meðal fyrirtækja sem takmarka framboð lyfja til Palestínu, sem eykur enn meira álagið á heilbrigðiskerfið í Palestínu.

Ísrael stjórnar innflutningi allra hráefna og búnaðar inn til Palestínu, sem leiðir til þess að ísraelsk lyf, eins og þau sem framleidd og dreifð eru af Teva, eru ódýrari vegna hins háa skatts sem Ísrael leggur á vörur sem koma inn á Vesturbakkan. Í Gaza hefur þetta verið enn alvarlegra, þar sem Ísrael hefur hindrað innflutning nauðsynjavara í gegnum herkvína sem hún hefur sett á strik.

Ásakanir er um að Ísraelska heilbrigðisráðuneytið hefur leyft stórum ísraelskum lyfjafyrirtækjum að prófa vörur sína á palestínskum föngum sem eru fangelsaðir í ísraelskum fangelsunum. Árið 1997 var sagt að yfir 5.000 próf hefðu verið framkvæmd á palestínskum föngum.

Hér fyrir neðan er listi yfir lyf frá Teva sem ekki eru lyfseðilsskyld og sambærileg lyf frá öðrum framleiðendum:

Nafn Teva-lyfs	Samheitalyf
Betolvex	ekkert samheitalyf lyf til (en hægt að kaupa B12-fæðubótarefni)
Candizol	Fluconazol Krka og Fungyn
Dermatin	Fungoral
Diclofenac Teva	Voltaren
Esomeprazol Actavis	Esomeprazol Krka
Flynise	Desloratadin Alvogen og Dasergin
Histasín	Cetirizin Stada, Cetirizine Alvogen og Zenisitin
Hjartamagnýl	ekkert samheitalyf lyf til
Íbúfen	Ibetin
Lóritín	Desloratadin og Cetirizin (ekki með sama virka efninu en eru líka ofnæmislyf)
Omeprazol Actavis	Omeprazol frá Medical Valley og Alvogen
Paratabs	Panodil, Paracetamol Sandoz og Dolorin
Pinex	Panodil junior mixtúra
Pinex Junior	Paracet og Dolorin Junior
Rosazol	ekkert samheitalyf lyf til
Valaciclovir Actavis	Valaciclovir Bluefish og Valtrex fáanleg gegn lyfseðli. Hægt að nota Zovir eða Vectavir-krem án lyfseðils

Hälsans Kök

Fyrirtækið Hälsans Kök er í eigu fyrirtækis sem heitir Tivall (sem er í eigu Osem sem er svo í eigu Nestle) og var stofnað árið 1985 í þorpinu Lohamei HaGeta’ot.

Þetta þorp er merkilegt að því leiti að það er byggt ofan á gömlu palestínsku þorpi sem hét Al-Sumayriyya. Íbúar þess þorps, 760 að tölu, voru hraktir á brott í árásum Carmeli Brigade þann 14 maí 1948. Þorpið, ásamt nágranna þorpunum Al-Bassa (3.100 íbúar) og Al-Zib (1.910 íbúar), voru lögð í eyði og eins og áður hefur komið fram var Lohamei HaGeta’ot byggt á rústunum.

Fyrirtækið Ozem á stóran hlut í Tivall en Ozem er einn helsti stuðningsaðili Jewish National Fund (JNF). JNF þjónaði lykilhlutverki í þjóðernishreinsunum í Palestínu árið 1948 (Nakba) og heldur áfram að sinna því mikilvæga hlutverki að viðhalda nýlendustefnunni. Í Nakba studdi JNF síóniskar hersveitir við að hernema land, framkvæma fjöldamorð og þjóðernishreinsanir með fjárhagslegum og pólitískum stuðningi.

JNF er eitt af lykilstöðum í nýlendustefnunni gegn Palestínu en samtökin fá styrki og stuðning frá yfir 50 löndum en þau þjóna í dag sem alþjóðleg söfnunarmiðstöð til að styðja við áframhaldandi nýlendu-og aðskilnaðarstefnu.